تم کده - امارگیر سایت

بنای شهر قزوین را به شاپور ذوالاکتاف نسبت داده و می‌گوید آنجا را شاد شاپور نامید. امام ابوالقاسم عبدالکریم بن محمد رافعی در نسک التدوین فی اخباراهل الدانش به قزوین و زکریای بن محمد محمود ممکونی در آثارالبلاد و یاقوت حموی درمعجم البدان بهگفته ازاین فقیه و شاهزاده فرهاد میرزا معتمدالدوله در نسک هدایه السبیل و کفایه الدلیل باستناد شهرت قزوین را از بناهای شاپور ذوالاکتاف نگاشته‌اند ولی ولی احمد بن ابی عبدالله برقی در نسک النبیان و خواجه حمدالله مستوفی درتاریخ گزیده و محمد حسنخان اعتماد السلطنه در نسک مرآت البدان و امین احمد رازی در هفت ا. قلیم به گفته از البنیان واستاد و بارزایش خاور شناس نامی روس در نسک جغرافیای تاریخی ایران بنای شهر قزوین را بشاپور اول منسوب داشته‌اند. شمس الدین سامی بیک در قاموس الاعلام ترکی در این باره تردید کرده و نوشته‌است که از ایرانیان شاپور ذوالاکتاف با یکی از بهرام‌ها شهر قزوین را بنیاد نموده‌اند. سرچشمه اصلی این دو قول یکی اخبار البدان ابن فقیه و دیگری البنیان احمد بن ابی عبدالله برقعی است که نویسندگان پیشین نیز عموماً با این دو ماخذ استناد داشته‌اند. البته نمی‌توان در این باره دید قطعی داد ولیکن با بررسی اوضاع دوران فرمانروائی این دو پادشاه میمیانیم زمان شاپور ذوالاکتاف که بواسطه صغر سن نمی‌توانست در کارهای کشور کارآمد باشد سراسر مملکت دستخوش کشتار و تاراج طوایف درونی و بیرونی بود.بنابراین باره‌است بانی قزوین را بنا به نگارش ابن دانشور شاپور ذوالاکتاف بدانیم اما این که ابن دانشورآوردهاست شاپور ذوالاکتاف شهر قزوین را بنا کرده و آن را شاد شاپور نامید. دیگران نیز در این زمینه شرحی نگاشته‌اند از جمله حمدالله مستوفی در دیرینه گزیده به گفته از نسک البنیان قدری بتفصیل پرداخته‌اند و نوشته‌است شهر قزوین را شاپور بن اردشیر بابکان ساخته و آنرا شادشاپور نام کرد همانا آن شهری که در میان قزوین ساخته‌اند چنانچه رودخانه چند بر جنوبی آن روانست و رودخانه ابهر بر شمالی آن و از آنجا اطلال بار و پدیدارست.محمد حسنخان اعتماد السلطنه نیز در نسک مرآت البلدان به گفته از نسک البنیان این موضوع را تا اندازه‌ای روشن تر به کلک آورده و می‌گوید قزوین را شاپور بن اردشیر بابکان ساخت و شاد شاپور نام نهاد و همانا آن شهری بود که میان رودخانه‌های خررود و ابهر رود می‌ساخته‌اند و آنجا اطلال بار و پدیدار است و مردم آنجا در دیه نرجه که به اردشیر بابکان منسوب است مسکونند و مشهور است در نسک گردآوری رافعی مسطور که حصار شهرستان قزوین اکنون جایی است در میان شهر شاپور ذوالاکتاف ساسانی ساخته‌است.

این شهر باستانی در زمان شاه تهماسب صفوی پایتخت ایران بوده‌است. نخستین خیابان ایران (خیابان سپه) در قزوین ساخته شد.آب انبار سردار بزرگ‌ترین آب انبار تک گنبدی جهان در قزوین می‌باشد.

پیش از اسلام

در منطقه قزوین صدها تپه باستانی شناسایی شده‌است و تنها تپه سگزآباد نشانگر شهرمندی 9000ساله یکجانشینی در این دشت برومند است.

پس از اسلام

قزوین به دنبال گشایش آن در سال 21هجری به نام مرز و ثغر مسلمین شناخته شد و مسلمانان برای جهاد با کفار دیلم به سوی آن رهسپار گشتند. روایات فراوانی که دربزرگی قزوین بازگویی شده و کارکرد زمامداران حکومت اسلامی در پشتیبانی از نگاهبانان قزوین ارج والای آن را می‌نماید.اعزام چهار هزار تن از مسلمانان به فرماندهی ربیع بن خثیم در سال 36هجری وپیش از جنگ صفین به قزوین به دست علی نمونه‌ای از این توجه‌است. بدیهی است که شهر کهن قزوین که به استواری محدود بوده و گنجایش گسیل سترگ کوچندگان و مجاهدان را نداشته و لزوم گسترش آن برای کشش بیشتر مسلمین اعزامی به قزوین احساس می‌شده‌است.سعید بن العاص بن امیه که از طرف عثمان والی کوفه بوده برای جنگ با دیلمیان به قزوین می‌آید و آن را شهری استوار و آباد می‌کند قطعا این عمران اولیه قبل از سال 35هجری که سال قتل عثمان است صورت گرفته‌است.خانه سازی در بیرون از قلعه کهن شهر ظاهراً نخستین بار بدست محمد بن سنان عجلی و در سال 90هجری انجام شده و دیگران نیز به تقلید از او در بیرون از شهر به خانه سازی پرداخته‌اند و شهر را گسترش بخشیده‌اند. پیش از سال 169هجری در سالهای خلافت مهدی عباسی و زمانی که فرزندش موسی الهادی ولیعهد بوده و شهرک به نامهای مدینه موسی و مبارکیه در کنار قزوین ساخته شد و همین دستور به گسترش شهر کمک شایانی کرد.

در عصر صفوی

شاه تهماسب اول ، قزوین را به عنوان پایتخت برگزید.شاه تهماسب صفوی به سال 953ه.ق به علت نزدیکی تبریز به مرز های عثمانی و آسیب پذیر بودن این شهر و نیز دور بودن از خراسان و هجوم مداوم ازبکان به این شهر پایتخت را به قزوین انتقال داد. که این پایتختی تا سال 1006ه.ق ( به مدت نیم قرن ) ادامه داشت .عمارت چهل ستون قزوین محل استقرار دولت در زمان شاه طهماسبو شاه اسماعیل دوم صفویتحولات شهر قزوین پس از پایتختیشاه تهماسب پس از انتقال پایتخت به قزوین دستور ساخت باغ بزرگی را در مرکز شهر قزوین داد . که عبدی بیگ شیرازی مراحل ساخت این باغ را در مقدمه روضةالصفات اینگونه توصیف می کند .

خسرو والاگهر دین پناه خطه قزوین چو شدش تختگاه

رونق این خطه به حسب مراد گشت به یمین قدم شه زیاد

خاست نوای فرح از خانه ها یافت عمارت همه ویرانه ها

ابر کرم خاست ز هر سوی او آب فزون گشت به هر جوی او

کشت وی از خاک برآورد سر خشتش از افلاک بر آورد سر

شاه در آن خطه همچون بهشت ساخت عمارات بهشتی سرشت

هر که نشان جست ز تاریخ آن داد به گلزار بهشتش نشان

لازم به توضیح است که عبارت ( گلزار بهشتش )به حساب ابجد عدد 967را نشان می دهد که این عدد تاریخ اتمام ساخت باغ ها و عمارت ها بوده است .با آغاز دوره صفوی و استقرار آنها در مرزهای کهن با مرکزیت نواحی شمال و غرب ایران و اعلام حکومت شیعی، باب جدیدی را برای گسترش همه جانبه شهر قزوین فراهم آورد که آثار مکتوب مورخان وسیاحان و یادمان های تاریخی _فرهنگی، نمایانگر این گسترش است.تغییرات سیاسی و جابه جایی پایتخت از قزوین به اصفهان که با تحولات در جنوب ایران با حضور دولت های اروپایی همراه بود، نتوانست اهمیت کلیدی منطقه قزوین را در پیوند غرب به شرق ایران با دولت های همسایه در مرزهای شمال و غرب ایران کمرنگ کند.تحولات کالبدی - فضایی شهر قزوین به هنگام پایتختییکی از دوران های طلایی تاریخ قزوین، انتخاب این شهر به عنوان پایتخت حاکمیت شیعی صفوی است. با استقرار دولت شیعی صفوی در قرن دهم هجری، عصر جدیدی در تاریخ ایران آغاز شد و از این زمان قزوین به محل تجمع دولتمردان، علما و اندیشمندان و صاحبان حرفه و فن و هنر تبدیل شد. حکومت صفوی با تکیه بر مفاهیم عرفانی از سویی و تعابیر و تفسیر شریعت از نظرگاه مذهب شیعه از دیگر سو، موفق شد تا پایگاه اجتماعی بسیارگسترده ای در خطه ای بس وسیع به دست آورد.ژان شاردن که‌ در مجموع یازده‌ سال‌ در دوره صفویان (70ـ 1664و 77ـ 1671میلادی) در ایران‌ بوده در سال 1674 میلادی در شهر قزوین چهار ماه اقامت می‌کند و در باره آن می‌نویسد:قزوین شهر بزرگ و زیبایى است که در دشتى وسیع‌ واقع در سه فرسنگى کوه الوند بنا شده است....دوازده هزارخانه و صد هزار تن جمعیّت دارد.صد خانوار یهودى،و چهل خانوار مسیحى در این‌ شهر به سر مى‌برند.میدان شاه که اسب‌دوانى نیز در آن‌جا به عمل مى‌آید زیباترین‌ نقاط این شهر است....قزوین مسجد بسیار ندارد....بعد از مسجد مهم‌ترین و مجلل‌ترین عمارات قزوین مدارسى است که طلاّب‌علوم دینى در آن تحصیل مى‌کنند....آنچه قزوین را در انظار بینندگان باشکوه‌و رفیع مى‌نماید کاخها و خانه‌هاى قصرآساى بزرگان و اعیان شهر است که همه‌تماشائى و دیدنى است.....اما این شهر نسبت‌به شهرت و عظمتش باغ و بستان زیاد ندارد،زیرا هم خاک دشتى که شهر در آن بناشده شنى و هم آبش کم است.برخى از کشتزارهایش از آب شاخهء کوچکى ازشاهرود آبیارى مى‌شود.کاریزهایى نیز دارد.آب آشامیدنى بیشتر مردم از چاه‌هایى‌که غالبا متجاوز از سى پا گودى دارد برآورده مى‌شود.آب این چاهها خنک اماسنگین و بى‌مزه است.کمبود آب گذشته از این که بزرگ‌ترین مانع رشد کشاورزى‌و توسعهء باغها و بوستانهاست مایهء سنگینى و ناسازگارى هوا و عدم رعایت بهداشت‌عمومى است،و این عوامل زیان‌زا مخصوصا در تابستانها بیشتر ظاهر مى‌شود.زیراچنان که یاد شد قزوین رودخانه و آب جارى ندارد که کثافات شهر را بزداید وهمراه خود به جاهاى دور ببرد...

نقشه محدوده قزوین در نقشه ایران و توران در دوره قاجاریه.در این نقشه شهر قزوین به انگلیسی Kaswin ذکر شده‌است.نوشته های باستانی یونان قزوین را با نام "راژیا" معرفی می کند و پس از آن در نوشته های اروپایی این شهر با نام شهر باستانی "آرساس" و یا "آرساسیا" شناخته می شده است .اشکانیان قزوین را به نام موسس آن "اردپا" می خواندند. و ساسانیان نام این شهر را "کشوین" (یعنی سرزمینی که نباید از آن غافل شد) نهاده بودند. در برخی متون نام این شهر "قسوین" (یعنی شهری که مردمی پر صلابت و استوار دارد) ذکر شده است . به هر روی مورخان و باستان شناسان عصر حاضر قزوین را عربی شده "کاسپین" می دانند. و بر این باورند که قوم کاسپی‌ها که در سواحل دریای خزر می زیستند به مرور کوچ کردند و شهر قزوین را بنا نهادند. و به همین دلیل است که در متون کهن عثمانی و عربی نام دریای خزر "بحرالقزوین" ذکر شده است.